Şerif Hüseyin’in oğlu Emir Faysal’ın “Irak Kralı” olarak taç giyme töreni, 23 Ağustos 1921 Salı günü, Bağdat’ta Osmanlıların bir zamanlar kışla ve karargâh olarak kullandığı geniş binanın avlusunda sabah saat tam 06.00’da başlamıştı. Günün diğer vakitlerinde nefes almayı bile imkânsız kılan boğucu sıcak nedeniyle böyle bir saat seçilmişti. 36 yaşındaki Faysal, kendisi için hazırlanan yüksek platformun tam ortasında, tahtının üzerinde oturuyordu. Etrafı da tamamen İngiliz subaylarla ve istihbarat
Şerif Hüseyin’in oğlu Emir Faysal’ın “Irak Kralı” olarak taç giyme töreni, 23 Ağustos 1921 Salı günü, Bağdat’ta Osmanlıların bir zamanlar kışla ve karargâh olarak kullandığı geniş binanın avlusunda sabah saat tam 06.00’da başlamıştı. Günün diğer vakitlerinde nefes almayı bile imkânsız kılan boğucu sıcak nedeniyle böyle bir saat seçilmişti. 36 yaşındaki Faysal, kendisi için hazırlanan yüksek platformun tam ortasında, tahtının üzerinde oturuyordu. Etrafı da tamamen İngiliz subaylarla ve istihbarat görevlileriyle kuşatılmıştı. Faysal, daha önce hiç gitmediği, görmediği ve hakkında herhangi bir şey bilmediği bir ülkeye “kral” olarak atanıyordu. Gerçi, daha önce “Irak” diye bir ülke de yoktu.
1932’de İngiltere’den bağımsızlığın kazanılmasından birkaç ay sonra, Faysal, “kral” sıfatıyla ilk İngiltere ziyaretini gerçekleştirdi. 20 Haziran 1933 günü Londra’ya ulaşan Faysal ve beraberindeki heyet, Kral V. George ve Kraliçe Mary tarafından kabul edilmelerinin ardından İskoçya’ya geçti. İngiltere’den sonra tıbbî kontroller için İsviçre’nin Bern şehrine giden Faysal, ağustos ayında Irak’ta çıkan bir ayaklanma sebebiyle ülkesine dönmek zorunda kaldı. 2 Eylül’de yeniden Bern’e giden Kral Faysal, şehrin merkezinde ikamet ettiği tarihî Bellevue Palace Hotel’deki odasında 8 Eylül günü geçirdiği kalp krizi sonucu öldü.
Görünürde herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan Kral Faysal’ın ani ölümü şüphe uyandırıcıydı. Dahası, Faysal’la aynı gün, 1913’ten beri Bellevue Palace’ın müdürlüğünü yürüten Fritz Eggimann da hayatını kaybetmişti. Görgü tanıkları, Faysal’ın odasına giren Eggimann’ın kısa süre sonra son nefesini verdiğini anlatıyordu.
Tüm bu dikkat çekici detaylara rağmen otopsi yapılmayan Kral Faysal’ın cenazesi, önce bir İngiliz gemisiyle Hayfâ limanına nakledildi, oradan da Bağdat’a taşındı. Irak halkı, 12 sene önce tamamen yabancı biri olarak gördükleri Faysal’a şimdi büyük bir sempati besliyordu. Bağdat sokakları, öldürüldüğüne inanılan Kral’ı uğurlamaya koşan yüzbinlerce insanla dolmuştu.
Geçen cuma günü -9 Mayıs- Bern’de Bellevue Palace Hotel’i ziyaret ederken, Ortadoğu yakın tarihinde talihsiz roller oynayan Faysal’ın trajik akıbeti ve modern Irak’ın icadına dair bütün ayrıntılar hızlıca aklımdan geçiverdi. Bugün müreffeh bir Avrupa şehri görünümündeki Bern, arka planda Bağdat’la sıkı bir irtibata sahipti.
Sonraki duraklarımız olan Lozan ve Montrö de, tıpkı Bern gibi, Ortadoğu ve İslâm dünyasıyla irtibatlıydı. Lozan Anlaşması ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle hafızalarımızda yer eden bu iki şehirde, 1979’da ibadete açılan bir camide Mağribli Müslümanlarla namaz kılarken Kuzey Afrika’ya, Pehlevî rejiminin önemli isimlerinin sürgün yeri olması hasebiyle de İran’a uzandık. Dikkatli bir göz, bu iki şehirde bir asırlık maceramızın bütün önemli detaylarını yakalayabilirdi şüphesiz.
Diyanet İşleri Türk İslâm Birliği (DİTİB) tarafından düzenlenen üniversiteliler kampında üç konuşma yapmak üzere uğradığım Strasbourg, yine uzaklara taşıdı bizi: Şehrin en büyük meydanı, 14 Haziran 1800 günü Kahire’de Süleyman el-Halebî adlı Suriyeli bir Müslüman tarafından öldürülen Fransız işgalci komutan Jean-Baptiste Kleber’in adını taşıyordu. Meydanın ortasındaki Kleber heykelinin kaidesinde Fransız süvarilerin ayakları altında ezilen sarıklı Müslümanlar betimlenmişti. Şehrin bir diğer meydanı, “matbaanın mucidi” olarak bilinen Johannes Gutenberg’e adanmıştı. Gutenberg’in heykel kaidesinde tasvir edilen şahsiyetler arasında Sultan II. Mahmud da vardı. Başında “modern fes” taşıyan Sultan’ın sarığı, ayaklarının dibine ve yer hizasına atılmış görünüyordu. Batılı bir tasavvurun sarığa yüklediği anlamları Strasbourg’un göbeğinde yeniden hatırlamak sarsıcıydı.
Seyahatimin son durağı olan Basel, başlı başına Ortadoğu yakın tarihinin ana istasyonlarından biriydi. 1897’de Birinci Siyonist Kongre burada toplanmış, Theodor Herzl en meşhur pozlarından birini burada Ren Nehri’nin kıyısındaki Hotel Drei Könige’nin balkonunda vermiş, “Yahudi devletini ben bugün kurdum. Şimdi bunu yüksek sesle söylesem, dünya bana kahkahalarla güler. Ama belki elli yıl içinde, herkes söylediğimin gerçek olduğunu anlayacak” sözünü burada sarf etmişti. Fakat Herzl’in hesaplamadığı bir şey vardı: Otelin etrafı ve Ren’in iki yakası Müslümanlarla, Filistin bayraklarıyla ve kefiyeli gençlerle doluydu bugün. Öğle ve ikindi namazlarımızı Ren’in karşı kıyısında, Herzl’in oteline bakarak kılarken, tarihin kendi içindeki devinim ve dönüşümlerini düşünmemek imkânsızdı.
Dünyayı adımlarken, her yerde “bize dair” hikâyelerin peşine düşmek… Zannediyorum, seyahatlerimin temel hedefini bu cümleyle özetleyebilirim.
